Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH)

Nefes darlığı, öksürük ve balgam gibi şikayetlerle etkisini hissettiren Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı yani KOAH hastaların günlük hayatını etkileyen, tedavi edilip gerekli önlemler alınmadığı takdirde ilerleyip hayati risk oluşturabilen bir akciğer hastalığıdır. Ülkemizde 40 yaşının üzerindeki her 5 kişiden birinde görülen KOAH, dünya genelinde yılda yaklaşık 3 milyon kişinin hayatını kaybetmesine neden olmaktadır. KOAH görülme sıklığı sigara içen kişilerde fazladır. Uzun süreli sigara kullanımı KOAH’ın başlıca nedenlerinden biri olarak değerlendirildiği için sigara kullanan kişilerin bu alışkanlıklarından bir an önce kurtulmaları gerekir.

KOAH Nedir?

KOAH; amfizem, kronik bronşit ve refrakter (geri dönüşümsüz) astım gibi kronik akciğer hastalıklarını tanımlamak için kullanılan genel bir terim olarak düşünülebilir. KOAH hastalığının daha net anlaşılabilmesi adına bu üç kronik akciğer hastalığı ile ilgili kısa bir bilgilendirme yapmak istiyorum.

Amfizem: Akciğerlerdeki alveol adı verilen hava kesecikleri, solunan havadaki oksijenin kılcal damarlar aracılığı ile tüm vücuda yayılmasında görevlidir. Amfizem hastalarında alveol keseciklerinin duvarları parçalanır, hava keseleri genişleyerek büyük hava keseleri oluşur ve oksijeni absorbe etme yetisi azalır. Dolayısıyla vücuda daha az oksijen iletilmeye başlar. Alveoller zarar gördüğünde akciğerlerin esnekliği azalır ve hastalarda nefes darlığı şikayetleri ortaya çıkar.

Kronik Bronşit: Bronş duvarlarında iltihap ve şişlik oluşumu ile karakterize kronik bronşit öksürüğe ve nefes darlığına neden olur. Kronik bronşit hastalığı olan kişilerde bronşların iç yüzeyinde bulunan ve silya adı verilen küçük tüycükler döküldüğü için hava yollarındaki mukusu öksürerek çıkarmak mümkün olmaz. Hava yollarından atılamayan mukusta bakteriler gelişerek daha ciddi akciğer sorunları ortaya çıkabilir.

Refrakter Astım: “Zor astım” olarak da adlandırılan refrakter astım kontrol altına alınamamış astım hastalığını ifade eder. Refrakter astımlı hastalarda astım atağı meydana geldiğinde bronşlar şişer ve hava yolları tıkanır. Kullanılan ilaçlar hava yollarını rahatlatmaya yetmediğinden hastalar şiddetli astım semptomları yaşarlar.

KOAH Belirtileri Nelerdir?

Nefes darlığı ve öksürük gibi belirtilerin ilerleyen yaşla birlikte ortaya çıkacağının düşünülmesi KOAH semptomlarının göz ardı edilmesine neden olabilir. Bu nedenle az sonra sıralayacağım KOAH belirtileri yaşayan hastaların zaman kaybetmeden göğüs hastalıkları uzmanlarına başvurmasını öneriyorum. En sık görülen KOAH belirtileri şu şekilde listelenebilir:

• Fiziksel aktiviteler sırasında şiddetlenen nefes darlığı
• Kronik öksürük
• Göğüste sıkışma
• Sık tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları
• İstemsiz kilo kaybı
• Bileklerde, ayaklarda veya bacaklarda şişlik
• Hırıltılı solunum

Az önce de ifade ettiğim gibi KOAH, akciğerleri etkileyen, tıkayıcı ve kronik özellikteki farklı hastalıkları tanımlamak için kullanılan bir genel terim olarak değerlendirilebilir. Bu açıdan yaklaşıldığında KOAH’ın var olan akciğer hastalıklarının sonucu olarak oluşan kronik bir rahatsızlık şeklinde nitelendirilmesi mümkündür. KOAH oluşumuna neden olan hastalıklar değişkenlik gösterdiğinden KOAH hastalığının farklı tipleri olur. Dolayısıyla KOAH belirtileri ve belirtilerin şiddeti kişiden kişiye değişebilir.

KOAH Nedenleri Nelerdir?

KOAH oluşumunda zararlı kimyasalların solunması, kimyasallara maruz kalınması ve genetik faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. KOAH oluşumunun temel nedeni akciğer hava yollarının tıkanması olduğu için akciğerleri etkileyen faktörler KOAH hastalığını tetikleyebilir.

• Sigara Kullanımı: Sigara tüketen kişiler 40’ı kansere neden olan 4000’den fazla kimyasal solurlar. Sigara dumanı ciğerlere ulaştığı zaman akciğer dokusunda hasar ve enflamasyon oluşturur. Vücut, doku onarımı için zarar gören akciğer dokusuna beyaz kan hücreleri gönderir ve bu hücrelerin salgıladıkları enzimler akciğer dokusuna zarar verir. Sağlıklı bir vücut kendisini enzimlere karşı koruyabilse de sigara kullanımı doğal savunma mekanizmasına zarar vererek KOAH oluşumunu tetikler. Sigara kullanımı KOAH’ın tek nedeni olmasa da KOAH’lı hastaların %90’ının sigara kullandığı düşünüldüğünde sigaranın KOAH üzerindeki etkisi net bir şekilde anlaşılabilir.
• Sigara Dumanına Maruz Kalınması: Sigara kullananlar kadar sigara dumanına maruz kalan kişiler için de KOAH riski bulunur.
• Zararlı Kimyasalların Solunması: KOAH tozların, dumanların ve zararlı kimyasalların uzun süre solunması sonucu da oluşur. KOAH oluşum riskini arttıran kimyasallar arasında sigara dumanı, temizleyiciler, spreyler, amonyak, asbest, karbon monoksit vb. yer alır.
• Genetik Faktörler: KOAH sigara içmeyen, sigara dumanına maruz kalmayan ya da kimyasal solumayan kişilerde de ortaya çıkabilir. Alfa -1 Antitripsin Eksikliği hastalığının da KOAH risk faktörleri arasında bulunduğu bilinmektedir. Bu hastalığa sahip olan kişilerin kanında akciğerleri solunan kimyasallara karşı korumakla görevli Alfa – 1 Antittripsin adlı protein miktarı az olur. KOAH sorununun genetik faktörlere bağlı oluşması halinde teşhis büyük bir önem taşır. Çünkü Alfa -1 Antitripsin eksikliğine bağlı ortaya çıkan KOAH hastalığının spesifik bir tedavisi vardır ve KOAH ilerleme süreci yavaşlatılabilir.
• Diğer Sağlık Sorunları: Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, kalp hastalıkları, diyabet , depresyon, uyku apnesi gibi sağlık sorunları olan kişilerde KOAH riskinin arttığı bilinmektedir.

KOAH hastalığı risk faktörleri arasında düşük sosyoekonomik düzey, erkek cinsiyet, yetersiz beslenmeye bağlı vitamin eksiklikleri,  iç ve dış ortam hava kirliliği gibi faktörler de bulunur.

KOAH Teşhisi Nasıl Yapılır?

KOAH teşhisi için spirometri adı verilen solunum fonksiyon testi kullanılır. İnvaziv olmayan ve kolay uygulanabilen bu test sayesinde hastaların ne kadar nefes alabildiği ve nefeslerini ne kadarlık bir süre içerisinde çıkarabildikleri belirlenebilir. KOAH evrelemesi adına da önemli bilgiler sunan solunum fonksiyon testi sonuçları göğüs hastalıkları uzmanları tarafından yorumlanır. Spirometriye ek olarak akciğer grafisi, bilgisayarlı tomografi ve arter kan gazı testi de ileri tetkikler için uygulanabilir.

“Solunum fonksiyon testinin yalnızca KOAH belirtileri hissedildiğinde yapılmasından ziyade 40 yaşın üzerinde olan, sigara kullanan ya da kullanmış olan, mesleği gereği akciğere zarar verecek kimyasallara maruz kalan, kronik öksürük şikayeti yaşayan, hırıltılı solunumu olan ve eforla kötüleşen nefes darlığı şikayetleri artan kişilerin spirometri testi yaptırmasını tavsiye ediyorum.”

Yapılan tetkikler sonucunda KOAH teşhisi netleştirildiğinde KOAH tedavisi hasta özelinde planlanır. Hastaların yaşadıkları semptomların sıklığı, şiddeti, şikayetleri ve genel sağlık durumları KOAH tedavisi belirlenirken dikkate alınır.

KOAH tedavisi bütüncül bir yaklaşım gerektirir. Hava yollarındaki kasların rahatlatılması ve hava yollarının genişletilip hastaların nefes almasının kolaylaştırılması için bronkodilatör ilaçlar verilir. Bu ilaçlar inhalatör ve nebülizatör aracılığı ile alınır. İlaç tedavisine ek olarak hastaların kanlarındaki oksijen miktarı çok azsa oksijen terapisi de KOAH tedavisine eklenir.

KOAH tedavisinin başarılı olması için hastaların yaşam tarzı değişiklikleri yapmaları kritik derecede önemlidir. Sigaranın bırakılması, kimyasallardan uzak durulması, dengeli beslenilmesi ve genel sağlık durumuna uygun egzersizlerin yapılması KOAH tedavisinin başarısını arttırır. KOAH hastalığı olanlarda solunum yolu hastalıkları daha sık görüldüğü için aşılamanın da KOAH hastaları için büyük bir önemi vardır. Göğüs hastalıkları uzmanları KOAH hastalarına grip aşısı, zatürre aşısı veya boğmaca aşısı yaptırmalarını önerebilir.

Geleneksel tedaviler KOAH hastalığının semptomlarını kontrol altına almak için yetersiz kaldığında akciğer nakli ve hasarlı akciğer dokularının alınmasını kapsayan cerrahi seçeneklerin değerlendirilmesi gerekebilir. Nadiren ihtiyaç duyulan cerrahi tedaviler ile hastaların hayat kalitelerinin arttırılması amaçlanır.